Từ Những Bức Tranh In Đá Đầu Thế Kỷ XX Ở Đất Gia Định

Nhà võ

Trong những ấn phẩm phát hành vào dịp kỷ niệm 300 năm Sài Gòn- Thành phố Hồ Chí Minh có một cuốn sách liên quan đến trường Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, đó là cuốn “Sài Gòn- Gia Định xưa- Ký họa đầu thế kỷ XX” do Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh xuất bản năm 1995. Sách in 40 bức tranh in đá hay còn gọi là thạch bản (lithô) của học sinh thế hệ đầu  tiên “Trường vẽ Gia Định” vào những năm đầu của thế kỷ XX. Họa sĩ Trương Văn Ý, nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng, Nguyễn Đình Đầu, Nguyễn Đại Phúc đã cùng nhà sưu tập Trần Của với sự giúp đỡ của Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh đã sao chụp,  biên soạn lại cuốn sách này.

Ăn cơm	Phơi lưới

Lần giở những trang sách, xem lại những  bức tranh đã ngót gần thế kỷ, lòng tôi không khỏi bồi hồi cảm động, những hình ảnh thân quen của một vùng Gia Định xưa chợt trở về sống động và chân thực. Những cảnh đồng áng như Chăn trâu, Cấy lúa, Múc nước, Đạp xa nước, Trâu đạp lúa,… cũng như cảnh sinh họat đời thường như Ăn cơm, Giác hơi, Gánh quà rong, Xiết cau, Xay bột, Giã chày đôi,… được các người học trò xưa chăm chút vẽ, truyền lại cho đến hôm nay tính nguyên sơ của thực tế. Gia Định hồi đầu thế kỷ trước vẫn còn là một vùng đất mang nặng dáng vẻ của vùng quê, điều đó được thể hiện qua những bức tranh phong cảnh trong bộ tranh in đá này như Sông rạch, Phơi lưới, Lăng miếu, Tháp tổ, Thị tứ,... Cách vẽ những bức tranh này là học sinh đi vẽ khảo họa tại thực địa, về vẽ lại bản hình, sau đó vẽ ngược lên đá để in ra tranh. Sau khi có bản in đen trắng rồi mới lấy màu nước điểm tô cho bài. Bản in của lọat tranh này rất nét, độ đậm nhạt lên đầy đủ, chứng tỏ kỹ thuật in rất tốt.

Xiết cau

Tranh in đá là lọai tranh in mặt phẳng, nghĩa là bản in in màu lên giấy không phải do độ cao hay thấp của bề mặt, như tranh khắc gỗ thì gọi là in lồi, tranh khắc kẽm là in lõm. Mực hay mầu bám lên nét vẽ của bản in đá do tính chất hút nước của bề mặt đá. Lọai tranh này được các họa sĩ đồ họa phương Tây ưa thích vì chất liệu cũng như hiệu quả thẩm mỹ của nó. Trường Mỹ nghệ thực hành Gia Định (Trường Mỹ thuật Gia Định) có ngành này và một số họa sĩ nổi tiếng của Đông Dương thời đấy như Andre’ Joyeur, Henri Mêge, Andre’ Maire… đã nhờ Ban thạch bản của trường in tranh cho mình.

Trường Mỹ nghệ thực hành Gia Định sau đó đổi thànnh Trường Mỹ thuật Trang trí có các lớp như sau. Năm đầu học lớp Dự bị tổng quát (Section Préparatoire Generale), sau đó năm thứ 2 được chọn ban, học chuyên môn gọi là nghề chính để theo đuổi đến ngày tốt nghiệp. Các ban gồm:
-Ban hội họa về trang trí
-Ban hội họa về kiến trúc
-Ban thạch bản (lithô) và ấn loát

Hai ban trên đào tạo học sinh trở thành họa viên kiến trúc hay họa viên trang trí. Còn Ban thạch bản và ấn loát được  coi là ngành học khó do đã phải vẽ hình giỏi lại còn vẽ ngược được trên đá nên nhiều học sinh ít chọn theo học. Tuy vậy, in thạch bản vẫn là môn học được đào truyền thống của trường Gai Định, có bề dầy lịch sử. Ngày hôm nay môn học in đá này nằm trong khoa Đồ họa Trường Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh và vẫn được duy trì và phát triển.

T.V.Y.